Als we het over whiskey uit Ierland hebben, dan moeten we het over single pot still whiskey hebben. Dit is een whiskeystijl die uitsluitend in Ierland gemaakt wordt en die het voor jou – als liefhebber – waard is om te ontdekken. Lees alles over de Ierse trots op gebied van whiskey.
Wat is single pot still whiskey?
Single pot still whiskey is een whiskeysoort die uitsluitend in Ierland gemaakt wordt. Kenmerkend voor de productie hiervan is dat producenten gebruik maken van een mix van gemoute en ongemoute gerst, met een minimum van 30% voor beide soorten. Verder mag er tot 5% aan andere granen gebruikt worden, zoals bijvoorbeeld rogge of tarwe. De distillatie vindt plaats in pot still ketels en doorgaans distilleert men driemaal, wat het handelsmerk van Ierse whiskey is. Daarna volgt de vatrijping die plaats moet vinden in vaten van eikenhout, met een minimale duur van drie jaar.
Het gebruik van zowel gemoute als ongemoute gerst, gecombineerd met een drievoudige distillatie, is typerend voor deze Ierse whiskeystijl. Fruitige en kruidige tonen zijn vaak rijkelijk aanwezig in de whiskey, waarbij de kruidigheid het resultaat is van het gebruik van ongemoute gerst.
Wat betekent het woord ‘single’?
Wanneer je ‘single’ pot still whiskey op het etiket ziet staan, dan betekent dit dat de productie van de betreffende whiskey volledig bij één distilleerderij plaatsvond. Soms denkt men dat dit terugslaat op het gebruik van bijvoorbeeld één graansoort, maar dit is niet het geval.
Belangrijk uit de geschiedenis van pot still whiskey
In de 19e eeuw behoorde pot still whiskey tot een van de meest populaire soorten op de markt. Het was dan ook niet gek dat het een top-exportproduct was van de Ieren. Kenmerkend voor de productie van pot still whiskey is het gebruik van zowel gemoute als ongemoute gerst. Het idee om dit in de mix te gaan gebruiken is iets wat geboren is uit noodzaak. Zoals wel vaker in de whiskey-geschiedenis het geval is geweest, heeft de verandering te maken gehad met belastingen. Rond de 18e eeuw voerde het Britse parlement een ‘mout tax’, waardoor producenten die bijvoorbeeld méér whiskey wilden maken, en hierdoor méér mout zouden gebruiken, ook méér belasting moesten betalen. Vindingrijke Ieren gingen op zoek naar een manier om die belastingdruk te verlagen en zij besloten ongemoute gerst, waarop de tax niet van toepassing was, toe te voegen aan hun granenmix om zo whiskey te maken.
Hoe wordt pot still whiskey gemaakt?
Leidend voor het maken van pot still whiskey is dat de productie in Ierland moet plaatsvinden en dat producenten de mix van gemoute en ongemoute gerst (eventueel aangevuld met andere granen) gebruiken. Verder kent het productieproces van pot still whiskey niet heel veel andere stappen als dat van menig whiskysoort. Wil je graag de de diepte in met betrekking tot hoe whisky gemaakt wordt? Klik dan op de link en lees ons uitgebreide artikel voor een goed algemeen beeld. Hieronder krijg je de korte versie toegespitst op pot still whiskey:
Mouten
De eerste stap uit het maken van pot still whiskey is het mouten van de granen, wat handmatig of industrieel gedaan kan worden. Het principe hiervan is hetzelfde: droge gerst wordt in water geweekt voor een periode van ongeveer 48 uur. Zodra er voldoende vocht is opgenomen door de gerst, gaat het ‘ontkiemen’. Dan wordt zetmeel dat de gerst van nature bevat omgezet naar suiker. Deze fase stopt zodra de gerst gedroogd wordt via een oven.
Malen en het beslag maken
De volgende stap is het fijnmalen van de gemoute en ongemoute gerst en het resultaat hiervan noemen we ‘grist’. Dit ziet eruit als een wat eruitziet als een fijne meelsoort. De grist mengen ze met heet water in zogeheten ‘mash tuns’ om suikers goed op te lossen. Het resultaat hiervan is een suikerwater dat ‘wort’ genoemd wordt. Dit tappen ze af en wordt naar ‘washbacks’ geleid. Dit zijn grote vaten van hout of roestvrijstaal waar de fermentatiefase plaatsvindt.
Fermenteren
Als de wort zich in de washbacks bevindt, wordt hier gist aan toegevoegd. Gist zet de suikers om in alcohol, waarna een bier ontstaat van ongeveer 7-10% alcohol dat de naam ‘wash’ draagt. Mocht je wel eens gehoord of gelezen hebben dat whiskey en bier maken in beginsel op elkaar lijken, dan komt dat door deze stap uit het productieproces. De fermentatiefase duurt vaak ergens tussen de 60-80 uur, maar de exacte duur kan per distilleerderij verschillen. Inmiddels spreken we dus van alcohool, maar het lijkt in de verste verte nog niet op whiskey. Daarom is de volgende stap alcohol creëeren dat een hoger alcoholpercentage bevat. Hoe men dit doet? Distillatie is het antwoord op deze vraag en dit behandelen we hieronder.
Distilleren
De distillatie van single pot still whiskey vindt plaats in koperen ketels die ‘pot still ketels’ heten. Deze ketels heten niet zo omdat deze Ierse whiskeysoort erin gedistilleerd wordt; ook single malts worden middels deze pot still ketels gedistilleerd, maar ook kunnen andere dranken (bijv. rum) pot still gedistilleerd zijn. Doorgaans ondergaat Ierse whiskey een drievoudige distillatie, waardoor we deze fase in drie delen beschrijven.
Tijdens de eerste distillatie wordt het bier verwarmd, waardoor verdamping optreedt. De damp stijgt omhoog in de ketel naar de nek en hiervandaan wordt het naar een koeler geleid waar het vloeibaar wordt. Wat ontstaat is een alcoholische vloeistof die we kennen als ‘low wines’. Het alcoholpercentage hiervan is ongeveer 20-40%. Vervolgens gaan de low wines naar de tweede distillatie ketel waar weer hetzelfde gebeurt als bij de eerste distillatieronde. Het resultaat is dan een hoog alcoholisch distillaat van ongeveer 70% alcohol.
Tot slot vindt ook de derde distillatieronde plaats in de derde ketel, waarna het alcoholpercentage nóg verder omhooggaat.
Rijpen
Het rijpen is een van de belangrijkste stappen uit het productieproces van whiskey. De rijping vindt plaats in vaten van eikenhout en dit hout heeft een grote bijdrage aan de hoe de kleur, geur en smaak zich ontwikkelen – meer hierover lees in hoe eikenhout de smaak van whisky beïnvloedt. De minimale rijpingsduur is drie jaar, maar kan ik de praktijk vele jaren langer duren. De lange jaren in vaten verzachten de het pure distillaat.
Goed om te benoemen is dat het rijpen een tijdrovende en kostbare klus is. Producenten moeten vele jaren wachten voordat ze de investeringen die reeds zijn gedaan kunnen terugverdienen. Daarnaast verdampt er jaarlijks ook nog eens ongeveer 2% vanuit de vaten, waardoor de hoeveelheid liters in de vaten afneemt. Hoe en waarom dit gebeurt, leggen we uit in ons artikel over Angel Share, wat de toepasselijke naam van dit verschijnsel is.
Het rijpen kan in allerlei vaten plaatsvinden, zolang ze maar van eikenhout zijn gemaakt. Vaten van Amerikaans eikenhout waarvoorheen bourbon whiskey in heeft gezeten, zijn de meest gebruikte vaten uit de industrie. Andere bekende keuzes zijn sherryvaten, rumvaten of bijvoorbeeld portvaten. Als er eerst een andere drank in het vat heeft gezeten dat daarna voor de rijping van whiskey wordt gebruikt, dan heeft dit tot op een bepaalde hoogte invloed op de geur, kleur en smaak.
Bottelen, verder rijpen of blenden
Wanneer aan alle vereisten voor single pot still whiskey is voldaan, inclusief een minimaal drie jaar durende rijping, dan kunnen producenten de whiskey afvullen op flessen. Uiteraard kunnen producenten er ook voor kiezen om het langer te laten rijpen, zodat bijvoorbeeld een 12 of 15 jaar oude single pot still whiskey het resultaat is. Na het afvullen mag de whiskey officieel single pot still whiskey genoemd worden.
- Een andere optie die producenten hebben is om de whiskey niet te bottelen, maar te blenden. Wanneer dit gebeurt dan spreken we niet meer van single pot still whiskey, maar juist van Blended Irish Whiskey. Hierin wordt het geblend met malt of grain whiskey om zo tot een nieuw eindproduct te komen.
Hoe smaakt single pot still whiskey?
Bij iedere distilleerderij hanteert men eigen werkwijzen en dit vormt de basis van de unieke whiskey die zij maken. De whiskey varieert van licht en soepel tot vol en complex, waarbij met name fruit- en kruideninvloeden vaak terug te vinden zijn. Probeer maar eens een whiskey van Redbreast naast deze van Teeling; de kans is groot dat je grote onderlinge verschillen ontdekt.
Bekende termen uit proefnotities zijn bijvoorbeeld appel, peer, gerst, kruidnagel, vanille, butterscotch en peper. Of en in welke mate dit uitkomt komt in de whiskey, hangt af van verschillende factoren zoals de samenstelling van de mashbill (graanbeslag), de huisstijl van de distilleerderij en hoe het rijpingsproces is vormgegeven.
Zoals voor alle whiskeys geldt, is de rijping van cruciaal belang voor de totstandkoming van de smaak. Het eikenhout voedt de drank op, op gebied van geur, kleur en smaak en de kwaliteit van het vat is van grote invloed op de kwaliteit van de whiskey. Pot Still whiskey wil nog wel eens in een mix van vaten rijpen, zoals we ook in de uitgelichte soorten zien die je in de volgende alinea terugvindt. Al deze vaten geven unieke smaakkenmerken af, wat uiteindelijk samenkomt in het eindresultaat. Dit zorgt er ook weer voor dat grote verschillen tussen pot still soorten onderling terug te vinden zijn.
Goede single pot still whiskey ontdekken
- Teeling Single Pot Still
Teeling staat bekend als een van de meest innovatieve Ierse distilleerderijen van dit moment en zij maken een breed scala aan whiskey. Een interessante expressie uit hun assortiment is de Teeling single pot still. Deze whiskey rijpt in nieuw Amerikaans eikenhout, ex-bourbonvaten én sherryvaten. Tonen van grapefruit, lychee, peer, muscovadosuiker en verschillende kruidensoorten ontdek je hierin. - Redbreast 12
De 12 jaar oude Redbreast is een klassieker op gebied van Ierse whiskey in het algemeen en single pot still whiskey in het bijzonder. Deze whiskey is minimaal 12 jaar gerijpt en hiervoor zijn zowel bourbon- als sherryvaten gebruikt, wat tot een smaakvol en gebalanceerd eindresultaat leidt. Tonen van fruit, kruiden, sherry-zoetigheden en hints van hout komen samen in deze whisky. - Green Spot whiskey
Green Spot whiskey is een populaire single pot still whiskey waarvan de leeftijd tussen de 7 en 10 jaar ligt. Het rijpen vond grotendeels plaats in ex-bourbonvaten, maar ook is een klein deel sherryvaten gebruikt. Tonen van appel, gerst, hout en kruidnagel kun je hierin onder meer ontdekken. - Ontdek het volledige aanbod
Uiteraard hebben we nog veel meer pot still whiskeys in het assortiment die verschillen op gebied van onder andere merk, leeftijd en smaak. Je vindt ze allemaal op onze website.
Sinds 2016 ben ik werkzaam bij DrankDozijn als online marketeer. Dranken zijn mijn passie met whisky als absolute nummer één.
Ik voorzie je van informatie, nieuws en wetenswaardigheden via ons blog op gebied van al je favoriete dranken. Proost!